Rouw en verlies

Bij rouw en verlies is er een groot gemis, het is het wegvallen van wat vertrouwd voor je was, van wat onlosmakelijk verbonden leek aan jou leven. Rouw en verlies is je aanpassen aan die totaal veranderde situatie. Het is afscheid nemen van iets of iemand die je dierbaar was. Het is leren leven met een leven zonder. Een leven zonder jou lief, door overlijden of ook door het verbreken van de relatie. Maar ook het leren leven met een leven met onzekerheid en verlies van gezondheid, zoals dat bij kanker meestal is, geeft gevoelens van rouw en verlies.  

Wanneer je verliest wat je heel dierbaar, heel vertrouwd was en als vanzelfsprekend in jou leven hoorde, is er sprake van rouw en verlies. Rouwverwerking is het proces van een antwoord vinden op hoe te leren leven met het grote verlies. Het heeft verschillende fases, die nodig zijn om te komen tot accepteren van het verlies en een antwoord te vinden op hoe daarmee te leven. Soms zeggen mensen weleens tegen iemand die rouwt dat je het moet vergeten, zou moeten stoppen er aan te blijven denken en de pijn en verdriet ervan te voelen. Maar de liefde die je voelt voor iemand die je verloor blijft. Bij het verliezen van je moeder, betekent het niet dat je jouw liefde voor haar verliest. Je blijft van haar houden, ook als ze er niet meer is. En zo hield je ook ,misschien meer onbewust, van het leven van voor de kanker, van het leven met je ex-partner, van het gezonde leven. Ook dat blijft en heeft een antwoord nodig op hoe te leven met dit gemis.

Het rouwproces

Rouw is heel persoonlijk. Rouwen kun je zien als jouw proces om jezelf aan te passen aan die totaal veranderde situatie. Dat valt niet mee, het is een zware opgave. verschillende fases komen langs in het proces van rouw verwerking. De volgorde is wisselend en heel persoonlijk. Sommige fases komen vaker, kunnen kort duren of langer en er staat geen tijd voor het proces. Iedereen heeft zijn eigen persoonlijke rouwproces, met een eigen volgorde in fases en een eigen tijdspad wat daar voor nodig is. Er zijn verschillende fases die kunnen voorkomen, allen nodig voor de verwerking. 

• Ontkenning. De schrik, de waarheid, te pijnlijk om te bevatten. Het niet kunnen of ook niet willen geloven.
• Boosheid. Boos op wat er gebeurt is, boos op het niet verdragen van de pijn, het verlies. En daardoor gemakkelijk ook boos op van alles, de dokters, het lot, God.
• Weerstand. In opstand komen, tegen de rouw, de pijn en het verdriet gaan vechten. Nieuwe dingen gaan doen, ander werk, een nieuwe hobby. Soms ook juist dingen die een verband houden met de gebeurtenis. Een boek schrijven, een wereldreis maken, je inzetten voor de goede doelen bij kanker.
• Somberheid. Een fase waarin je komt wanneer je merkt dat niets helpt, de pijn, het verdriet en het gemis blijft. Wat je ook doet, ontkennen, je verzetten of boos zijn.
• Acceptatie. Het naar verloop van tijd kunnen gaan accepteren dat het gemis zal blijven. Bezig kunnen gaan om het gemis een plek te kunnen gaan geven in jouw leven, het antwoord gaan vinden op hoe te leven zonder.

Het overlijden van je lief. 

Je grootste angst werd waar.

De rouwverwerking na kanker gaat vaak in stapjes. Het rouwen begint  vaak al wanneer duidelijk wordt dat genezing niet mogelijk is. Op dat moment start misschien nog wat hortend en stotend het proces van afscheid nemen: afscheid van een toekomst met je lief, langzaam wennen aan het idee verder te moeten zonder die ander. Ook jou lief zelf neemt afscheid: van het leven en van wie hij of zij houdt, van jou. Dit is voor jullie allemaal erg zwaar. Emoties kunnen soms behoorlijk hoog oplopen, verdriet natuurlijk, maar ook woede, ongeloof en ontkenning.  Na het overlijden kunnen nabestaanden zich hierover erg schuldig voelen. Ook blijft er vaak een situatie van hoop en vrees. Een goede dag van je zieke lief, wordt de wens van de gedachte zodat er weer hoop ontstaat op meer tijd. Deze wisselende emoties kunnen maken dat het moment van overlijden toch nog als een schok komt. Vaak komt het bij kankerpatiënten voor dat er hulp is bij het sterven, zoals euthanasie of palliatieve sedatie (slaap, pijn en rustgevende medicatie).

Kort na het sterven kun je vaak even een opluchting voelen. Een dierbare zien aftakelen is een van de moeilijkste ervaringen in een mensenleven. Het uiteindelijke overlijden kan dan als een verlossing voelen. Je voelt en ziet de strijd en voelt je dan opgelucht voor jezelf en je lief. Dit is normaal, voel je daar niet schuldig over. Na deze eerste opluchting dringt het dan toch door dat niet alleen aan het lijden, maar ook aan het leven van je lief een einde is gekomen. Op dat moment begint het rouwproces ten volle. Er is dan die grote leegte.

Het is, zeker in het begin, vaak moeilijk om te bevatten dat je lief echt weg is en nooit meer terugkomt. Je lief nooit meer kunnen zien lopen, horen praten of lachen. Wat jarenlang gewoon was, is er niet meer. Dat doet intens pijn en kan weer een heel scala aan emoties oproepen: verdriet natuurlijk, maar ook woede, ongeloof, ontkenning en/of schuldgevoelens. Allemaal heel normale emoties, die horen bij het rouwproces. Ook depressieve fases, een voorloper op het kunnen berusten in het verlies horen bij een rouwproces. Zelfs na meerdere jaren kan het gevoel, het gemis en het verdriet je op bepaalde momenten weer overvallen. Het verlies van iemand die je lief was, verdwijnt niet, het wordt beter te hanteren uiteindelijk. Rouw is eigenlijk het je moeten aanpassen aan een nieuw in te richten leven zonder die ander. Het antwoord vinden op een leven zonder je lief. 

Tips

• Dé manier om te rouwen, bestaat niet. Rouw is individueel, een persoonlijk proces. Er staat ook geen tijdsbestek voor. Wel is het goed om te proberen een beetje in het leven te blijven staan, ook al zou je het liefst in bed willen blijven liggen met de dekens over je hoofd. Voor een paar dagen kan en mag dat best. Maar blijf er niet in hangen, dwing jezelf dan met zachte hand toch op te staan, voorzichtig te gaan werken of gewoon een eindje te gaan lopen. Zo leer je jezelf de draad weer op te pakken.
• Pas ook een beetje op voor het omgekeerde: vluchten in werk of bezigheden, om het verlies maar niet onder ogen te hoeven zien. Bij die neiging is het beter om even wat tijd te nemen en stil te staan bij het gemis. Hoe je dit doet, is voor iedereen weer persoonlijk. Misschien helpt praten over je lief met familieleden, vrienden of collega’s van hem/haar. Het kan ook zijn dat je gevoelens opschrijven iets is wat zou kunnen helpen of verwerken in muziek of kunst. Of een bos of strandwandeling misschien. Doe wat voor jou het beste voelt.
• Let er een beetje op dat je niet te lang blijft hangen in bepaalde fasen. Zoals de depressieve fase. Heb je het gevoel dat je er niet uit komt neem dan actie, praat erover met een dierbare of bijvoorbeeld je huisarts. Er dan even uitgaan kan ook heel goed voor je zijn.
• Neem de ruimte en de tijd die jij nodig hebt voor jouw rouwproces. Bedenk dat je omgeving en eigenlijk ook onze maatschappij niet goed is ingericht voor rouw. Mensen denken soms dat na een paar maanden of een half jaar het rouwen afgesloten zou moeten kunnen zijn. Dat is niet zo, iedereen heeft zijn eigen tijd en ruimte nodig. Maar besef daarmee wel, dat jezelf moet aangeven of actie moet ondernemen voor wat jij nodig hebt en goed is voor jouw verwerking. Rust, even alleen willen zijn of juist afleiding en sociale contacten. Wees ook hier vooral mild voor jezelf en je omgeving.  

leestips:

• Leven met onzekerheid  op ‘Als kanker je lief is’ over rouw en verlies van zekerheid
• rouw specialist Manu Keirze levens lessen over rouw en verlies
• Site over rouwverwerking  Rouwverwerking, tips, rouw zonder overlijden