Ik heb veel gesprekken met naasten over kanker in relatie, met partners , volwassen kinderen en ouders van volwassen kinderen. En schuldgevoel is dan heel vaak een thema. “Dat ik er toen niet (genoeg) was voor hem/haar…….”.

Schuldgevoelens en schaamte

Veel naasten voelen zich gemakkelijk schuldig, omdat zij vinden dat zij tekort schieten. Het is niet makkelijk om een naaste te zijn van een lief met kanker, je wilt heel vaak veel meer dan je echt kunt. Je vraagt vaak het uiterste van jezelf en kunt jezelf  daarin tegenkomen. 

Er is een verschil tussen je schuldig voelen en schaamte. Schuld is dat je de oorzaak bent van iets en je voelt je schuldig  om wat je wel of juist niet deed. Schaamte gaat over jou als persoon. Over dat jij als persoon niet goed genoeg bent.  

Dit is jouw schuld, ga je schamen!

“Het is jouw schuld, je moet je schamen!”  Wie heeft dit niet als kind weleens gehoord? Schuld en schaamte kunnen dicht naast elkaar liggen. Schuld gaat over wie de oorzaak is, “Het komt door wat jij deed of juist niet deed”. Schaamte is het het oordeel over deze schuld. “Iemand die zich zo gedraagt deugd niet” Zodra jijzelf dit oordeel over jezelf hebt voel je schaamte.

Schaamte is het intens pijnlijke gevoel dat voortkomt uit de overtuiging dat we niet goed genoeg zijn en daarom geen liefde en verbondenheid waard zijn. (Brené Brown)

Het gevoel van schaamte is een sterke en nare emotie. Bij schaamte komt altijd het willen bedekken ervan. Vinden dat je niet deugd en er eigenlijk niet volwaardig bij zou mogen horen, is een ondragelijk gevoel. Het geeft de overtuiging dat jij een grote kans hebt om buitengesloten te worden, om de verbinding, liefde en waardering van anderen te verliezen. En dus ga je bijna helemaal automatisch jezelf groter voordoen als je jezelf klein voelt en je daarvoor schaamt. Misschien ook situaties handig vermijden, waarbij je bang bent dat jouw tekort waarvoor je jezelf schaamt zichtbaar zou kunnen worden.  Het gevaar is dan dat er een neerwaartse spiraal kan ontstaan. Hoe groter, beter en anders je jezelf voordoet, dan je jezelf werkelijk voelt, hoe groter de kans dat je te hoge verwachtingen van jezelf hebt en die niet waar kunt maken. Daardoor wordt de schaamte nog groter, is de noodzaak om te bedekken of te vermijden ook weer nog groter, enzovoort.

Schaamte, wie kent het niet?

Volgens mij kent iedereen wel het gevoel van schaamte, we groeien er ook mee op. Het heeft te maken met normen en waarden die we aangeleerd hebben gekregen en we ons eigen hebben gemaakt. Misschien dat een man niet hoort te huilen? Dat een vrouw zorgzaam hoort te zijn? Dat je in een relatie er hoort te zijn voor elkaar, ook in mindere tijden. Dat je eerlijk bent en niet zult liegen? We hebben een beeld van hoe we horen te zijn en van hoe we willen zijn en we kennen allemaal wel de gevoelens van schaamte in ons leven over het niet voldoen aan dat beeld. En misschien herken je ook de worsteling die je ermee had en ontdekte je ergens gaande weg dat deze schaamte overwonnen moest worden. Het moment waarop je jezelf bewust was van je schaamte en je het aan iemand durfde te vertellen. Misschien was je nog een kind, een puber?

En om het nog ingewikkelder te maken. Het beeld en de verwachtingen van onszelf kan met de tijd ook nog eens veranderen. Vond ik dat toen? Deed ik toen zo? En het wordt je diepste geheim, omdat er schaamte over is. Wie draagt er niet iets dergelijks met zich mee? 

We worstelen er dus allemaal mee. Eigenlijk is het dus heel normaal. Iedereen kent het, iedereen heeft het of heeft het gehad. Niemand is perfect. Maar schaamte kan wel heel slopend zijn en jou als persoon stress geven. Je zelfvertrouwen wordt er ook minder door. Door schaamte kun je jezelf ongelukkig gaan voelen en minderwaardig. Daardoor zul je in het geheel minder goed kunnen functioneren en gaat het niet alleen ten koste van je eigen kwaliteit van leven, maar ook aan dat van de ander (je lief). En dat is vaak juist wat jij als naaste eigenlijk helemaal niet wilt. 

Schaamte, omdat je tekort schoot.

Als jij schuld en schaamte voelt, omdat je tekort schoot, omdat je er niet of niet op de juiste manier was voor je lief. Dan heb je het gevoel en de angstige overtuiging dat jij jou lief eigenlijk niet waard bent. Dat je de liefde van je lief eigenlijk niet verdiend. Je vind jezelf minder waard, misschien zelfs waardeloos en dus ook niet de moeite waard om van te houden. Vaak is dat zo pijnlijk en voel je jezelf zo klein en kwetsbaar, dat het heel moeilijk  is om te vertellen dat je schaamte voelt en waarom. Het vraagt heel veel moed om voor je schaamte uit te komen.

Maar dat je jezelf schaamt zegt ook iets over hoe enorm belangrijk jij het vind dat jou lief niet dat ervaart wat ze door jou heeft moeten ervaren. Het zegt iets over het verdriet dat het jou doet om tekort geschoten te zijn, bij iets wat je zo belangrijk vond om wel te kunnen geven. Het zegt daarmee ook dat je heel veel van je lief houdt en dat hij/zij zo waardevol is, dat alleen het allerbeste goed genoeg is. Dat de lat bij jouzelf hoog ligt, vaak hoger dan haalbaar en realistisch is.

Niemand is perfect

Het is niet realistisch om van jezelf en van je lief te verwachten dat je altijd volop in je kracht zit en bijna feilloos weet wat de ander op een bepaald moment van jou nodig heeft. Geen enkel mens is zo constant, we hebben allemaal onze goede en wat minder goede dagen.  En vaak weet je niet waardoor het komt. Soms heb je van die dagen, waarbij je gewoon met het verkeerde been uit bed gestapt lijkt te zijn. Wie kent dat niet? Het is ook niet realistisch om te verwachten dat je altijd weet waardoor je goede of slechtere dagen hebt. Misschien denk je te weten waar je last van hebt. En probeer je er iets mee in de hoop dat het je goed gaat doen. Maar echt zeker weten is het meestal nooit. 

We vergeten allemaal wel eens iets. Schatten dingen verkeerd in en maken fouten. Zijn in sommige dingen heel goed en in andere dingen minder en we hebben allemaal weleens mindere periodes of dagen. Niemand is perfect.

In mijn gesprekken met naasten gaat het schuldig voelen, heel vaak over tekort schieten. Je wilt wel anders, maar het lukt niet.  Onder deze gevoelens ligt vaak een te hoge verwachting van onszelf en vervolgens schaamte omdat we er niet aan konden voldoen. Inzien dat niemand perfect is, dat er nooit meer kan dan je best doen. Dat verdriet om hoe het is gegaan zeker mag, maar dat schaamte vaak onnodig, niet helpend en meestal een kwestie van te streng of te veeleisend zijn tegenover jezelf is. 

Tips

• Wees mild voor jezelf. Het hebben van een lief met kanker, is niet makkelijk. Je wilt vaak meer dan je kunt en kunt daardoor gemakkelijk te hoge verwachtingen hebben van jezelf.
• Onthoud dat niemand perfect is. We hebben allemaal goede en slechtere periodes, goede en minder goede kwaliteiten. En je kunt nooit meer dan je best doen.
• Ook al heb je misschien je lief gekwetst of tekort gedaan en vind je dat het jou kwalijk genomen mag worden. Bedenk dan ook dat het  meestal  niet in jouw bedoeling lag om verdriet te doen of te kwetsen.
• Je schaamte opbiechten, is moeilijk en vraagt veel moed. En als je het opbiecht en er met begrip en empathie wordt gereageerd, is de schaamte verdwenen. Dat waar je bang voor bent door jou schaamte is dan niet gebeurt, je werd niet afgekeurd. Misschien kun je iemand vinden waarbij het veilig voelt en je de moed kunt vinden om over je schaamte te praten. Het met een ander erover praten kan ook helpend en steunend zijn bij het later bespreken met je lief.  
• Algemeen bij schaamte. Heb begrip voor schaamte en waardering voor de moed wanneer iemand er voor uit durft te komen. Besef welke onderliggende angst er ligt onder schaamte, het niet waard zijn om van te houden. Keur altijd het gedrag af en nooit de persoon zelf. Bedenk ook dat schaamte altijd voortkomt uit het verdriet niet te kunnen voldoen aan de ander. 

Gevoelens van tekort schieten en schaamte komen veel voor bij naasten van een lief met kanker. Ook je lief zelf kan om allerlei redenen schuld en schaamte voelen, schaamte voor de kanker zelf en de beperkingen die het met zich mee brengt, schaamte voor het beslag wat de kanker legt op jullie relatie en het gezin. De stemmingen, het kale hoofd, bijvoorbeeld. En schaamte geeft altijd een mindere kwaliteit van leven. Ik hoop met dit blog wat bij te kunnen dragen in het tackelen van de schaamte en een opening kan geven voor het wegnemen ervan. Wanneer jij of jullie erin vastlopen en daar behoefte aan hebben kan er contact met mij opgenomen worden.

Voor meer informatie kun je nog kijken bij

• kanker in relatie Basispagina van Als kanker je lief is met een opsomming van onderwerpen over kanker in relatie
• Brene Brown, Amerikaanse schrijfster en spreker over kwetsbaarheid en schaamte
• Overweg met kanker Blog over schuldgevoelens en schaamte als kankerpatiënt. 

Kitty