Kanker, in goede en slechte tijden
Elke hechtere relatie kent zo zijn ups en downs. En als er ingrijpende veranderingen zijn, verhuizing, kinderen krijgen, bijv. vraagt dat een aanpassing bij jullie beiden. Daarnaast hebben we allemaal wel eens een minder goede dag of fase en dat kan zijn weerslag hebben op de relatie, vooral als beide betroffen zijn. Kanker is een grote ingrijpende verandering en het maakt zowel jou als je lief van slag en aangeslagen. Daarnaast zijn relaties ook weer heel verschillend. Onenigheid, woorden met elkaar hebben of ruzie, horen soms meer en soms minder bij een relatie. De ene persoon is nu eenmaal ook temperamentvoller dan de ander.
Wat kanker met jullie doet, verschil tussen jou en je lief
Over het algemeen kan een naaste zich vooral in het beginstadium, wat gemakkelijker afsluiten. Als volwassen zoon of dochter heb je bijvoorbeeld je eigen gezin, je werk. En als partner je werk en andere dingen die je zonder je partner doet. Een kankerpatiënt kan dat vaak minder, vooral als er pijn of klachten zijn, zal deze er gewoon vaker aan herinnert worden. Het landen van de diagnose en de angst voor kanker is daardoor vaak wat meer en prominenter aanwezig bij de patiënt zelf. En gaat vaak daardoor ook iets sneller dan bij de direct naasten. Persoonlijke verschillen natuurlijk weer daar gelaten, het kan ook andersom gaan of minder verschil geven. De taken voor de kankerpatiënt zijn ook vaak wat duidelijker en er is veel aandacht voor de patiënt: “Doe maar even rustig aan, om je zelf denken nu, als je afleiding of hulp nodig hebt , zeg het me”etc. etc. Afspraken, voor onderzoeken, behandelingen, uitslagen en veel afwachten zijn meestal de taken. Met overal de boodschap dat je goed voor jezelf mag zorgen nu. Wel moeilijk hoor.
Als naaste van een lief met kanker
Voor jou als direct naaste is er vaak wat minder aandacht. In het begin heb jij zelf vaak ook alleen maar oog en aandacht voor je lief en minder voor jezelf. De dingen die in jou hoofd vaak spelen zijn: ” Ik wil wat doen? Wat kan ik doen? ” En vaak zul jij bezig gaan om het voor jou lief allemaal zo aangenaam mogelijk te maken. Een naaste heeft dus over het algemeen wat meer de neiging tot actie dan de patiënt zelf. Taken van de patiënt overnemen, de agenda bijhouden, zich informeren over de kanker en voor je lief zorgen. Daar ook vooral druk mee zijn, gevoelens van onrust hebben, soms onbewust, door onderliggende machteloosheid en radeloosheid. Over de patiënt zou ik ook een hele lijst kunnen maken, die voelt en doet ook van alles, heel persoonlijk weer, maar het gaat me hier vooral om jou als naaste. Wat ik ermee wil aangeven is dat de impact wel even groot is, maar de reacties meestal niet parallel zijn aan elkaar en dat een naaste over het algemeen meer tot actie overgaat en zich al vrij snel heel vanzelfsprekend begint weg te cijferen. Daarmee is er ook al snel een verschuiving in de rollen binnen de relatie. Namelijk de rol van een verzorgende.
“Bang zijn je dierbare te verliezen, te moeten zien lijden, je daar machteloos bij voelen. Gedurende het ziekteproces spelen deze gevoelens vaak al onderhuids. Maar tijdens de behandelingen van hun geliefde geven veel mensen er niet aan toe. Ze zijn bezig met overleven en proberen sterk te zijn voor hun partner, kind of ouder. Ze leggen daar al hun energie in. Na de behandelingen komt vaak de mentale klap. Er wordt dan verwacht dat je de draad weer oppakt, maar dat is makkelijker gezegd dan gedaan.” ( psycholoog van het Ingeborg Douwes Centrum, december 2014)
Ter illustratie ook een bericht op een forum:
Mijn vader heeft blaaskanker. Hoewel hij niet de jongste meer is schrik ik als ik de diagnose hoor. Hij is ziek, heel erg ziek en hij wordt niet meer beter. Ik ben geschrokken maar, misschien herken je dat wel, ik voel me juist sterk en krachtig. Ik regel dingen, rijdt heen en weer naar het ziekenhuis, probeer mijn moeder te steunen en bezoek hem zo vaak ik kan. Ik pas mijn agenda aan voor bezoek aan behandelaars en ben zo flexibel als een tuinslang. Totdat ik me na drie maanden ‘niet zo lekker’ voel. Ik ben doorlopend moe en gestrest.
Naar verloop van tijd breekt het je op.
Bij ene naaste wat eerder dan bij de ander. Ook afhankelijk van de behandelingen, de reacties, behoeftes, het ziekteverloop van je lief en natuurlijk ook jullie beider persoonlijkheden en de relatie die je met elkaar hebt. Kanker in je relatie doe iets met je, het raakt je, vraagt aanpassing van je. Het is een proces met verlies van zekerheid, je zorgen maken en ook zorgen voor je lief. Het kost energie en tijd, gevoelens van moe zijn of het even helemaal “gehad hebben”, zijn dan normaal.
Het is mijn overtuiging dat het niet veel uitmaakt of het je vader of moeder is of je partner, je kind, of je beste vriend is. De gehechtheid aan elkaar en jullie relatie en het verloop ervan bepaalt de impact, samen met de persoonlijke kenmerken van jullie beiden. En het samenleven, oftewel de hoeveelheid contact die je met elkaar hebt. Alhoewel dat het zowel zwaarder alsook juist minder zwaar kan maken. Het is weer heel verschillend per situatie.
Kanker, dichter tot elkaar komen of verder van elkaar af.
Soms lees je dat kanker je nader tot elkaar brengt. Het de relatie alleen maar verbetert, nog inniger en nog meer verdiept heeft. En ik denk zeker dat dit kan, maar ik kan me bijna niet voorstellen dat dit zonder de nodige ups en downs zal zijn gegaan.
Een relatie is geven en nemen. Daarnaast is wederzijds respect belangrijk. Het is rekening houden met elkaar en elkaar tegemoet komen waar dat kan. Het is ook vaak een spanningsveld tussen vasthouden en loslaten.
Er zijn talloze situaties te benoemen die juist op dit vlak moeilijk zullen zijn. Als jou lief zich terugtrekt en in een depressieve fase komt, is dat vaak heel moeilijk voor jou als naaste. Duurt dit voor jou gevoel te lang? Lukt het je niet om hem of haar te overtuigen dat je lief iets moet gaan doen, misschien hulp accepteren? Misschien voel je jezelf dan machteloos, radeloos, of gefrustreerd. Ook op gebied van acceptatie zouden jullie niet kunnen sporen. Jij nog volop in actie, zoekend naar mogelijke behandelingen en jouw lief zich dan berust in de situatie en geen polonaise meer wil aan zijn of haar lijf en andersom zou ook kunnen. Het zal niet altijd even mooi sporen en dat kan heel moeilijk zijn. Het gaat dan ook over grenzen. Uiteindelijk beschikt iemand zelf over zijn/haar leven en mag eigen besluiten maken. Daar hoort respect voor te zijn, ook al is het nog zo moeilijk om te accepteren. Een andere grens zou het overvragen kunnen zijn. Knorrig en humeurig zijn bij uitzichtloosheid en bij de pakken neerzitten is deels begrijpelijk en misschien ook te tolereren, maar dan wel binnen de gepaste grenzen. Het kunnen flinke uitdagingen zijn in een relatie, die eigenlijk altijd moeilijk en heftig zijn.
Escalaties. Emotionele uitbarstingen.
We kennen het allemaal wel in meer of mindere mate, het moment dat je potje overloopt en je een emotionele uitbarsting krijgt. Misschien doordat je iets dwars of niet lekker zat. Misschien een voorval, iets wat gezegd werd of het gedrag van de ander. Het kan ook iets zijn wat meer over jezelf gaat, dat jou iets niet lukt, dat jou iets mis gaat of dat je misschien iets voelt wat je niet wilt voelen. Soms ben je jezelf bewust van deze dingen en probeer je er iets mee te doen. En soms lukt dat en soms niet. Zo vind je misschien dat je het voorval maar moet vergeten of dat je niet zo zwaar moet tillen aan het gedrag van de ander. Als dat niet lukt kan je een moment krijgen dat je potje dreigt over te lopen. Je emoties krijgen of dreigen dan gemakkelijk de overhand te krijgen, misschien verhef je je stem, roep je dingen die harder en anders naar buiten komen dan je eigenlijk gewild had. Dat roept dan vaak ook weer emoties en een een emotionele reactie op bij de ander. Jullie hebben dan woorden, ruzie, trammelant, een escalatie, net hoe jullie zelf gewend zijn zo’n situatie te noemen. Het kan ook zijn dat je jezelf ook helemaal niet zo bewust van de dingen bent die je dwars kunnen zitten en gebeurde het gewoon dat je emotioneel uitbarst. Iedereen is anders, en voor alles valt wat te zeggen. Wat natuurlijk ook kan is dat jij in een poging op een goede wijze te vertellen wat je dwars zit, op een emotionele uitbarsting van de ander treft. Belangrijk in elke escalatie blijft wel altijd dat er bepaalde grenzen niet overschreden worden. En die zijn ook weer per relatie verschillend, vloeken, schelden, wat wel en niet gezegd kan worden, met een deur slaan. Wat in de ene relatie heftig zou zijn kan in een andere relatie normaler gevonden worden. Een escalatie kan wel vaker op het randje ervan zitten. Verwijten als “hoe kun je dat zeggen, denken, doen!” zijn vaak wel een onderdeel. Hoe heftiger de escalatie hoe meer over de grenzen, hoe meer gevolgen ze ook kan hebben.
Een escalatie en dan?
Een escalatie kan vaak nuttig blijken. Goedmaken, sorry zeggen of een goed gesprek hebben over wat er eigenlijk gebeurde en waardoor, kan jullie zelfs dichter tot elkaar brengen. Er komt lucht, meer duidelijkheid , meer begrip voor elkaar en ook een oplossing om beter om te gaan met elkaar. Het kan ook een soort opening zijn voor iets waar jullie over afspreken er aan te willen gaan werken. Misschien wat meer rekening houden met elkaar of elkaar tegemoet komen in iets. Soms kan een escalatie ook het tegendeel zijn. Er kan iets naar boven zijn gekomen, waar moeilijk overheen te komen is voor jullie beiden of één van jullie. Of het kan ook zijn dat de escalatie te ver over jullie grenzen ging, een te grote indruk heeft gemaakt en daardoor moeilijker te verkroppen is. Als naaste kun je dan grote schuldgevoelens hebben, waardoor je ook weer over jou eigen grenzen kunt gaan. Zoals het gedrag van je lief of gebeurtenissen accepteren omwille van je lief en die teveel ten koste gaan van jezelf. Of ook gevoelens die jij hebt, maar die je voor je houdt omwille van je lief. Dan is er mogelijk een relatieprobleem ontstaan. Vaak zijn er dan ook meerdere escalaties, of misschien wrijvingen, geweest en kunnen er ook nog meer gaan volgen. Hopelijk komen jullie er dan toch nog uit. En als het jullie niet lukt zou je kunnen overwegen hier hulp bij te vinden. In je omgeving misschien of via je huisarts of een maatschappelijk werker.
Tips
Omdat relaties zo verschillen en er zoveel verschillende situaties kunnen zijn vind ik het erg lastig om algemene tips te geven. Normaal gesproken zou dit steeds maatwerk moeten zijn. Jullie persoonlijke kwaliteiten, rollen, grenzen en allerlei misschien nog onbewuste gevoelens, kunnen een grote rol spelen, bij het ontstaan van relatieproblemen. Helder krijgen waar de schoen wringt en wat het beste om te doen kan zijn, vraagt vaak meer dan ik hier in algemene tips kan geven. Als hulp hierbij vinden moeilijk is, kan er contact met mij opgenomen worden. Stuur dan een mail en ik zal contact opnemen
- Allereerst lijkt me van belang om je bewust te zijn, dat de processen en fases waar jullie inzitten kunnen verschillen, jij en je lief met kanker. Jij hoopvol en jouw lief somber bijv. Als jullie je hiervan bewust zijn en begrip kunnen hebben voor elkaar. Lukt het meestal wat beter om ook mild te blijven voor elkaar. En eigenlijk is dit net zo belangrijk voor de kankerpatiënt als voor jouzelf.
- Een relatie is geven en nemen. Respect en grenzen zijn daarbij belangrijk. Er kunnen grote en moeilijke fases en standpunten zijn, waarbij je als het ware lijnrecht tegenover elkaar komt te staan. Als jij bijvoorbeeld heel sterk de behoefte hebt om naar oplossingen, behandelingen te zoeken en jou lief zich wil berusten, geen behandelingen meer wil en zich bijvoorbeeld op de leuke kleine dingen van het leven wil richten. Hier open over praten met elkaar is dan belangrijk en dat is moeilijk en heel emotioneel voor jullie beiden. Het is goed om daarbij wat steun te zoeken en hulp voor jezelf. Bespreek het met iemand die je vertrouwt , maar die er net iets verder af staat om neutraal mee te denken (misschien je huisarts, of een goede vriend?) Als er een open gesprek komt tussen jullie beiden komt er duidelijkheid , misschien begrijp je het beter en lukt het beter om de keuze te respecteren. Misschien komen jullie elkaar ook tegemoet. Ook als het gedrag van je lief je te grote zorgen baart of over jouw grenzen gaat, bespreek dit dan op dezelfde manier.
- Als emoties hoog oplopen, is luisteren en voor rede vatbaar zijn vaak niet goed mogelijk. Een algemene tip voor tijdens een escalatie is daarom het nemen van een time-out. Dat klinkt gemakkelijker dan het is, maar het helpt om de piek van jullie beide emoties even iets te laten zakken. Stoppen en aangeven wanneer verder.
- Zorg goed voor jezelf. Bespreek je zorgen, lucht je hart als je iets dwars zit. Hou tijd vrij voor jezelf, om dingen te doen die jij fijn vindt, die je ook even kunnen laten bijtanken.
- Misschien helpt het ook om je in het geheel wat meer te richten op de kwaliteit van jullie relatie, op wat jullie samen hebben en fijn en goed is voor jullie beiden. Misschien kun je je afvragen welke kwaliteiten het zijn of waren, wat jullie relatie waardevol maakt en dat vervolgens vasthouden of ook verder of opnieuw versterken. Een gesprek met elkaar daarover, zou misschien fijn of ook helpend kunnen zijn.
- Tot slot, zou ik willen zeggen, probeer een reëel beeld te houden. Moeilijke fases en dagen waarop het allemaal wat minder gaat zijn normaal, horen er bij en gaan vaak wel weer voorbij.